Çocuklarda Öfke

ÇOCUKLARA ÖFKELERİYLE BAŞA ÇIKMALARINDA NASIL YARDIMCI OLUNABİLİR...

Temel duygularımızdan biri olan öfke, normal ve sağlıklı bir duygudur. Yapmamız gereken öfkeyi yok etmek değil, öncelikle öfkenin altında yatan sebebi keşfetmek ve çocuğa öfkesini sağlıklı bir şekilde ifade etmesi için yol göstermek.

Çocukların uygunsuz davranışları çoğu zaman karşılanmamış ve yerine getirilmemiş ihtiyaçlarını anlatır. Şımarık ya da problemli çocuk yoktur ihtiyaçları karşılanmamış anlaşılmamış çocuk vardır.

İlgiye mi İhtiyacı Var?

Örneğin bir haftadır sizi görmeyen çocuğunuz odasını savaş alanına çevirdiyse bunun altında seni özledim, benimle ilgilenmiyorsun anne/baba mesajı yatıyor olabilir. Unutmayın çocukların en “yaramaz” oldukları an size en çok ihtiyaç duydukları andır. Bu aslında bir yardım çağrısı olabilir Ancak biz sadece öfkeli davranışı görüp çocuğumuza ceza verip disipline etmeye çalışırsak aramızdaki iletişim bozulabilir.

Çocuğunuz Doğrusunu Bilmiyor Olabilir mi?

Bazen uygunsuz davranışlarının altında yatan sebep bilgisizlik olabilir. Salonunuzun duvarlarını boyayan çocuğunuz bunun yanlış olduğunu ve temizlemesinin ne kadar zor olduğunu bilmiyor olabilir. Böyle bir durumda çocuğunuza kızmak ve bağırmanın faydası olmayacaktır hatta uzun vadede çocuğun kendi ile alakalı olumsuz inançlar geliştirmesine yol açabilir. Bunun yerine yaptığının doğru olmadığını anlatabilir temizliği beraber yapabilirsiniz.

Çocuklar Duygularını İfade Edemediklerinde Duygular Bedenlerinde Sıkışıp Kalır

Çocuğun ağlamasına, üzülmesine izin verilmediğinde, korkacak ne var gibi söylemlerle çocuğun ifade etmek istediği tüm duygular bastırıldığında, duygularını ifade edemeyen çocuk bunu öfke gibi çeşitli davranış sorunlarıyla dile getirebilir. Dolayısıyla çocuğunuz ağladığında dikkatini dağıtmak ya ağlanacak bir şey yok gibi söylemler kullanmak yerine onu anladığınızı ifade eden “Şu an en sevdiğin oyuncağın kırıldığı için çok sinirlendin. Bu senin için zor biliyorum, buradayım yanındayım gibi cümlelerle çocuğunuzun duygusunu aynalayabilir, duygularını kontrol etmesine imkan sağlayabilirsiniz. Kriz anı bittiğinde çocuğa sinirlendiğinde bu duyguyu nerede hissetiğini sorabilirsiniz. Öfkesinin resmini yapmak gibi aktiviteler öfke duygusunu tanımlamasına yardımcı olacaktır.

Öfke Ne Zaman Ortaya Çıkıyor?

Öfkenin altında yatan sebebi anlamak için çocuğun özellikle hangi zamanlarda öfkelendiğinin iyi gözlemlenmesi gerekir. Belki özellikle belli gün ve saatlerde öfkeleniyor olabilir bu durumda o gün ve saatlere dikkat etmek gereklidir.

Öfke Davranışının Başladığı Dönemde Yaşanan Bir Değişiklik Oldu mu?

Eğer son 3 aydır böyle bir davranış gözleniyorsa son 3 aydır çocuğunuzun rutininde neler değişti bakmak gerek. Anne babanın boşanması, kardeş doğumu, hastane yaşantıları gibi…

Ebeveyn Model Olmalı

Çocuklar anlatılanı değil gördüklerini yapma eğilimindelerdir. Aile içinde veya sosyal yaşamlarında öfkeye, şiddete şahit olan çocuklar gördüklerini kendi hayatlarına uyarlayacaklardır. Kendi öfkenizi nasıl ifade ettiğiniz çok önemli. Eğer öfkelenen çocuğa siz de bağırarak cevap verirseniz bağırmak gücü yetenin elindeki bir ilaçtır mesajını verebilirsiniz. O da gücünün yettiği alanlarda bağırarak sorunlarını çözmeyi deneyebilir. Davranışlar sözlerden her zaman daha etkilidir. Çocuğunuza duygu düzenlemeyi kendi duygu düzenlemenizi yapmadan öğretemezsiniz. Ancak çocuğunuza öfkelendiğinizde kendinizi suçlamayın. Bu gayet doğal ve insani bir duygu. Önemli olan hissettiğiniz öfkeyi davranışa dökmemek. Çocuğunuzun öfkeli hali sizi de o duyguya davet edebilir. Duygular bulaşıcıdır. Böyle bir durumda bir an için bile olsa “burada tam olarak ne oluyor, sorun ne” diye kendinize sorun. Yargılamadan ve etiketlemeden durum tespiti yapın. Çocuğum şımarık gibi düşünceler yorum, şu an istediği şey için ısrar ediyor ben izin vermek istemiyorum o da buna kızdı gibi bir cümle ise durum tespitidir. Yorumlar genellikle duygu yoğunluğu içerdiğinden abartılı çarpık ve önyargılı olabilirler.

ÇOCUĞUNUZ ÖFKEYLE BERABER ŞİDDET DAVRANIŞLARI SERGİLİYORSA

Çocuğunuz öfkelendiğinde tekme atıyor, vuruyorsa burada ciddi bir sınır koymanız gerekir. Kontrol edemiyorsanız belki tutup “Evet istediğiniz oyuncağı almadığımız için çok kızdın, bu senin için gerçekten çok zor” gibi aynalamalar yapabilirsiniz. Ancak kriz anındayken çocuğun duygusal beyni devrede olduğu için çocuğa o anda vereceğiniz nasihatlar işe yaramayacaktır. Hem siz hem çocuğunuz sakinleştikten sonra bu süreci konuşabilirsiniz. Hatta onu öfkelendiren şeyleri çizmesine olanak sağlayabilirsiniz. Öfke davranışı durmuyorsa sen kızdığın zaman bir şeye vurma ihtiyacı duyabiliyorsun. Bir şeye vuracaksan bana veya başkalarına vurmana izin veremem çünkü bu doğru bir davranış değil. Ancak gerçekten bir şeye vurma ihtiyacın varsa hacıyatmaza ya da kum torbasına vurabilirsin oyun hamuru sıkabilir dart atabilirsin bunlar daha uygun davranışlar gibi yönlendirmeler yapabilirsiniz. Öfkeyi baskılamak engellemek yerine sağlıklı ifade yolları aramak oldukça önemli.

Üst(mantıklı) ve alt(duygusal) beynin faaliyetlerini bilmek ve bunların birinden kaynaklı öfke krizlerini farkında olmak çocuğa disiplin vermede daha etkin olmanızı sağlar. Bu sayede çocuğa ne zaman sınırlarını hatırlatmanız gerektiğini ya da ne zaman şefkatli bir davranış içine girmeniz gerektiğini daha net görebilirsiniz. Gelin çocuğunuzun öfkesini tanıyarak başlayalım. Öfkelenen çocuğunuz size bağırmaya, ağlamaya, vurmaya, bir şeyleri fırlatmaya başladı ve öfkeye neden olan isteği yerine getirildiğinde çocuğun öfkeli hali tamamen kayboldu ise bu çocuğun beyninin mantıklı kısmını kullanabildiğinin bir işareti olabilir. Çocuk öfkesini taktik olarak kullanıyor olabilir. Öte yandan istediği olsa da sakinleşemiyor, içinde bulunduğu duygu yoğunluğundan çıkamıyorsa bu çocuğun duygusal beynini kullandığının göstergesi olabilir.

Mantıklı beyinin ortaya çıkardığı öfkenin çaresi sağlıklı bir sınır koymadır. Bu öfke nöbeti, çocuk kriz yaratmaya karar verdiğinde gerçekleşir. Çocuğun bütün tutturmalarına rağmen ona boyun eğmezseniz ve davranışına devam ederse ona vermiş olduğunuz bir ayrıcalığı geri alacağınızı hatırlatırsanız bu öfke krizi son bulacaktır. Bu çocuğun duygularını kontrol edip mantıklı davranması mümkündür. Bu tür öfke nöbetlerinde vakit kaybetmeden sınırlar hatırlatılarak bu nöbetlerin düzenli hale gelmesi engellenir.

Burada önemli olan birkaç konu var. Çocuğun duygu ve isteklerine değil davranışlarına sınır koymalısınız. Çocuğunuz oyuncak dükkânının önünden geçerken tutturuyor ise Oyuncaklar dikkatini çekiyor heyecanlanıyor ve senin olmasını istiyorsun ve bu senin için zor biliyorum ancak bugün oyuncak alamayız. Böyle bir cümleyle çocuğun duygusuna sınır koymadan anlaşıldığını hissederek sadece davranışına sınır koyabilirsiniz. Çocuğunuzun seçeceği alternatifler sunabilirsiniz. Eve giderken parka mı gitmek istersin yoksa evde beraber puzzle yapmayı mı? Ayrıca çocuğunuza koyduğunuz sınırların çok fazla ve katı olmamaları önemlidir. Çocukların sağlıklı gelişmeleri için alana ihtiyaçları vardır. Çocuğunuzun öfkesinin mantıklı beyninden geliyor olması bunu bilerek inadına yaptığı gibi bir algı oluşturmamalıdır. Çocuğunuz sadece daha önce işe yarayan bir şeyi tekrar yapıyor. Hepimizin yapabileceği gibi.

Duygusal beyinden gelen öfke nöbetlerinde ise çocukların temel ihtiyacı sakinleştirmektir ve çok daha şefkatli ve rahatlatıcı olmak gerekir. Ebeveyn olarak yapmanız gereken ilk şey çocuğunuzla bağ kurmak ve yatışmasına yardımcı olmaktır. Bu sevgiyle dokunarak veya şefkatli bir ses tonu kullanarak yapılabilir. Çocuk kendine ya da çevreye zarar verecek gibiyse ona sıkıca sarılmanız sakince konuşmanız ve olay yerinden uzaklaştırmanız gerekir. Duygusal beyni aktif halde olan çocukla o anda mantıklı konuşmanız bir şey ifade etmez öncelikle sakinleşmesinde ona yardımcı olmak gerekir. Mantıklı beyin devreye girdikten sonra sorunu mantıklı bir şekilde çözebilirsiniz.

Çocuğun mantıklı beyninden gelen öfke nöbetlerinin sık tekrar etmesinin bir sebebi anne ya da babaların kendilerini yetersiz hissetmesi ve bundan doğan suçluluk duyguları olabilir. Böyle anlarda kendinize yeterli ve sevgi dolu bir ebeveyn olduğunuzu hatırlatmanızda fayda var. Kendinizi suçlu hissetmek sağlıklı sınırlar koymanızı engelleyebilir. Çocuğun duygusal beyninden kaynaklanan öfke nöbetlerinde ise anne baba çocuk bağlanmasında bir kopukluk olabilir. Anne baba sakinleşip çocuğunun duyguyla mücadele etmesine yardımcı olamıyorsa bir uzmandan destek almaları yararlı olabilir.

KİTAP ÖNERİLERİ

Çocuğunuza Sınır Koyma-Robert J. MacKenzie

Bütün beyinli Çocuk Daniel J. Siegel –Tina Payne Bryson